Gwara szczecińska to interesujące zjawisko językowe, choć oficjalnie nie jest uznawana za odrębną gwarę. Wiele typowych dla Szczecina słów i zwrotów powstało w wyniku mieszania się różnych dialektów. W naszym quizie sprawdzisz, czy rozumiesz specyficzne słownictwo charakterystyczne dla mieszkańców Szczecina. Przetestuj swoją znajomość lokalnych określeń i zwrotów. Zobacz, czy jesteś prawdziwym kozakiem jeśli chodzi o gwarę szczecińską!
Co to są cynki?
Cynki to jedno z bardziej charakterystycznych słów w gwarze szczecińskiej. Określenie to oznacza buty, zwłaszcza sportowe lub sznurowane buty. Geneza tego słowa nie jest do końca jasna. Być może pochodzi od producenta obuwia "Cinkciarz", którego buty były popularne w Polsce w okresie PRL. Inni badacze wskazują, że słowo "cynki" wywodzi się od niemieckiego "der Zinke" oznaczającego sznurowadło lub haftkę do butów. Niezależnie od pochodzenia, określenie "cynki" na buty jest charakterystyczne dla Szczecina i rozpoznawalne w całej Polsce jako typowy szczeciński zwrot.
W Szczecinie mówi się: "Kupiłem nowe cynki", "Zwiąż cynki, bo się rozwiążą", "Te cynki są niewygodne". Użycie słowa "cynki" zamiast "buty" od razu zdradza pochodzenie ze Szczecina. Dlatego dla osób spoza regionu może być niejasne i wymagać wyjaśnienia. Jednak dla szczecinian jest to słowo powszechnie zrozumiałe i stosowane na co dzień.
Jakie słowa są typowe dla Szczecina?
Oprócz "cynek" istnieje wiele innych słów typowych dla gwary szczecińskiej. Do najbardziej rozpoznawalnych należą:
- Dejta - dajcie
- Somsiad - sąsiad
- Kozak - fajny, w porządku
- Elo - cześć
- Siema na - do widzenia
Te słowa są powszechne w języku potocznym mieszkańców Szczecina, szczególnie wśród młodzieży. Wyróżniają szczecińską gwarę na tle innych regionów Polski. Mają często genezę w gwarach kresowych, które wraz z osadnikami trafiły na tereny Szczecina po II wojnie światowej.
Inne charakterystyczne słowa to: "dryndać" (iść), "bachor" (dziecko), "zagrabek" (łopata), "strzelbaum" (choinka), "flejmuch" (papieros). Znajomość takich słów od razu identyfikuje użytkownika jako osobę związaną ze Szczecinem.
Czytaj więcej: Ratusz zaprasza na nową linię tramwajową - pierwszy przejazd jeszcze przed Nowym Rokiem
Skąd wzięła się gwara szczecińska?
Gwara szczecińska powstała w wyniku mieszania się różnych dialektów i gwar ludności napływowej po II wojnie światowej. W 1945 roku Szczecin został włączony do Polski i zasiedlony przez ludność z różnych regionów kraju, głównie z Kresów Wschodnich. Każda z tych grup wniosła swoje tradycje językowe.
Duży wpływ miała akcja "Wisła" w 1947 r., w trakcie której przesiedlono na Ziemie Odzyskane ludność ukraińską. Na tereny Szczecina trafili wówczas osadnicy m.in. z Wołynia, Podola, Polesia. Wnieśli oni słowa i zwroty z ukraińskich gwar.
Kolejna fala ludności napłynęła po 1956 r. ze Wschodu. Przybyli osadnicy z Kresów Wschodnich, ale także z centralnej Polski. Wszystkie te grupy wnieśły własne cechy językowe, które na stałe wpisały się w język szczecinian.
Ponadto gwara szczecińska czerpie z dawnej gwary pomorskiej używanej na tych terenach. Stąd biorą się archaizmy, które przetrwały do dziś. To sprawia, że szczecińska gwara ma wyjątkowy, mieszany charakter.
Wpływ gwar kresowych
Kresowe gwary wniosły do gwary szczecińskiej wiele słów i konstrukcji składniowych. Przykłady to:
- "Siema na" - ukraińskie "szo majesz"
- "Dejta" - ukraińskie "dajcie"
- "Somsiad" - ukraińskie "sąsiad"
Z kresowych gwar pochodzą też słowa typu "surówka", "jajecznica", "balanda". Wyraźnie widać mieszanie się wpływów ukraińskich, rosyjskich i polskich.
Rozumiesz typowe zwroty ze Szczecina?
Znajomość gwary świadczy o związkach ze Szczecinem i pomaga się wtopić w lokalną społeczność. Jednak dla osób spoza regionu szczecińskie słowa i zwroty mogą być trudne do zrozumienia.
Oto kilka przykładów zwrotów w gwarze szczecińskiej:
- "Pójdź se po cycki" - pójdź po zakupy, zrób zakupy
- "Nie wyjeżdżaj mi tyłka!" - nie przesadzaj!
- "Chlastać" - pić alkohol
Zwroty te brzmią zabawnie i niecodziennie dla osób z innych regionów Polski. Trzeba się wczuć w lokalną gwarę, aby pojąć ich znaczenie i stosować swobodnie na co dzień.
Innym przykładem jest "siema na" używane w Szczecinie jako powitanie i pożegnanie. Dla przyjezdnych może być zagadkowe i wymagać objaśnienia.
Jakie są cechy gwary szczecińskiej?
Gwara szczecińska ma kilka charakterystycznych cech:
- Uproszczenia i zmiany fonetyczne - "siostrzenica", "niy", "taśmy"
- Archaizmy z dawnej gwary pomorskiej - "nieboszczyk", "dryndać"
- Zapożyczenia z języka ukraińskiego i rosyjskiego - "balanda", "surówka"
- Innowacje leksykalne - "cynki", "zagrabek", "strzelbaum"
Cechy te powodują, że gwara szczecińska różni się od polszczyzny ogólnej. Ma wiele odrębnych, unikatowych słów i form językowych. Stosowanie ich od razu identyfikuje mówiącego jako osobę związaną z regionem Szczecina.
Zmiany fonetyczne
Typowe dla gwary szczecińskiej są pewne zmiany fonetyczne w stosunku do języka ogólnopolskiego. Przykłady:
- Miękka wymowa "sz" na "ś" - "śama" zamiast "szama"
- Stwardnienie "l" do "ł" - "wołna" zamiast "wolna"
Inną cechą jest upraszczanie grup spółgłoskowych. Stąd "siostrzenica" zamiast "siostrzeniczka" czy "taśmy" zamiast "taśmy". Te zmiany fonetyczne różnią gwarę szczecińską od polszczyzny ogólnej.
Sprawdź swoją znajomość gwary szczecińskiej
Gwara szczecińska to fascynujący twór językowy o unikatowym, mieszanym charakterze. Świetnie odzwierciedla historię i tożsamość Szczecina, choć oficjalnie nie jest uznawana za odrębną gwarę.
Znajomość typowych słów i zwrotów świadczy o związkach ze Szczecinem. Warto poznać przynajmniej podstawy gwary, aby lepiej zrozumieć lokalną kulturę i poczuć się jak prawdziwy szczecinianin.
Zachęcamy do sprawdzenia swojej wiedzy o gwarze szczecińskiej w naszym quizie. Pozwoli on zweryfikować znajomość charakterystycznych słów i fraz ze Szczecina. Im więcej poprawnych odpowiedzi, tym lepiej znasz tajniki miejscowej gwary i możesz nazywać się prawdziwym kozakiem!
Podsumowanie
W artykule przyjrzeliśmy się bliżej gwarze szczecińskiej - jej genezie, specyficznym cechom i charakterystycznym słowom. Dowiedzieliśmy się, że gwara ta powstała po II wojnie światowej w wyniku napływu ludności z Kresów Wschodnich i mieszania się różnych dialektów. Choć oficjalnie nie jest uznawana, wyróżnia ją wiele unikatowych słów, jak "cynki", "strzelbaum" czy "zagrabek".
Omówione zostały typowe dla Szczecina słowa i zwroty, często niezrozumiałe dla przyjezdnych, jak "Siema na" czy "Pójdź se po cycki". Przeanalizowano również wpływ kresowych gwar ukraińskich i rosyjskich na leksykon szczeciński. Wskazano najważniejsze cechy fonetyczne gwary, jak miękka wymowa "sz" czy stwardnienie "l" do "ł".
Artykuł pokazuje, jak gwara szczecińska łączy w sobie dziedzictwo historyczne regionu z unikatowym miejskim folklorem. Znajomość lokalnych słów i zwrotów pozwala lepiej zrozumieć kulturę i tożsamość miasta. Mamy nadzieję, że lektura pozwoliła poczuć klimat gwary szczecińskiej i zachęciła do dalszego poznawania jej tajników.
Na koniec zachęcamy do sprawdzenia swojej wiedzy o gwarze w quizie. Pozwoli on zweryfikować znajomość typowych słów i fraz ze Szczecina. Im więcej poprawnych odpowiedzi, tym lepiej znasz lokalne słownictwo i możesz czuć się jak prawdziwy szczecinianin.
Tagi
Udostępnij artykuł
